Στα σχολεία σε όλο τον κόσμο, τα μαθήματα διδάσκονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: ένα πράγμα τη φορά. Μαθαίνουμε μια μαθηματική έννοια, πριν προχωρήσουμε στην επόμενη. Μαθαίνουμε μια ιστορική εποχή τη φορά. Όλο το εκπαιδευτικό σύστημα είναι δομημένο με την ιδέα “ένα πράγμα τη φορά”. Έχουμε 45 λεπτά για ένα μάθημα, μετά 90 λεπτά για ένα άλλο, κ.ο.κ.
Φυσικά, αφού αυτός είναι ο τρόπος που μάθαμε από παιδιά, τον επιλέγουμε αυτόματα και σε κάθε τι που μαθαίνουμε στη συνέχεια. Κάνουμε το ίδιο όταν εκπαιδευόμαστε για τη δουλειά, όταν εξασκούμαστε σε αθλήματα ή μουσικά όργανα, και σε οτιδήποτε άλλο. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός μελετών υποδεικνύει ότι αυτός ο τρόπος είναι λάθος. Η (καλύτερη) εναλλακτική είναι η μελέτη μερικών πραγμάτων τη φορά, μια διαδικασία που ονομάζεται εναλλαγή.
Τι είναι η εναλλαγή;
Εναλλαγή είναι η διαδικασία ανάμειξης διαφορετικών θεμάτων και δεξιοτήτων κατά τη μάθηση. Πολύ συχνά είναι είτε ο συνδυασμός πραγματικά διαφορετικών θεμάτων, όπως τα μαθηματικά και η χημεία, ή ο συνδυασμός παλιάς και νέας ύλης. Στη δεύτερη περίπτωση, αντί να μελετάς/επαναλαμβάνεις πράγματα με χρονολογική σειρά, τα ανακατεύεις με σκοπό να βελτιώσεις την απομνημόνευση του θέματος.
Το αντίθετο ονομάζεται μεμονωμένη εξάσκηση. Η μεμονωμένη εξάσκηση είναι όταν μελετάς ένα πράγμα τη φορά, αγνοώντας οτιδήποτε άλλο. Πολύ συχνά ο μαθητής τείνει να εξασκείται σε αυτό το συγκεκριμένο πράγμα πολύ σχολαστικά, πριν προχωρήσει στο επόμενο αντικείμενο.
Γιατί είναι αποτελεσματική η εναλλαγή;
Ο πρώτος λόγος που η εναλλαγή δουλεύει τόσο καλά είναι γιατί, με τον συνδυασμό της μάθησης, βοηθάς τον εγκέφαλό σου να κατανοεί καλύτερα. Όταν αφιερώνουμε πάρα πολύ χρόνο στο ίδιο πράγμα, ο εγκέφαλός μας ψάχνει μια εύκολη διέξοδο. Αναγνωρίζει μοτίβα που αναδύονται στο συγκεκριμένο σετ προβλημάτων, και τα ανακαλεί από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, αντί να δώσει μια πραγματική λύση στο πρόβλημα. Από την άλλη, όταν χρησιμοποιείς την εναλλαγή, ο εγκέφαλός σου είναι αναγκασμένος να εφαρμόσει τη γνώση σε διάφορα προβλήματα, κι έτσι χτίζει καλύτερες νευρικές συνδέσεις.
Και αυτό που ίσως είναι ακόμη πιο σημαντικό στη διαδικασία της εναλλαγής, είναι το μέγεθος της απαιτούμενης ανάκλησης. Καθώς ο εγκέφαλός μας χρειάζεται να επαναφέρει συνεχώς διαφορετικά γνωστικά κομμάτια για να λύσει τα προβλήματα που προκύπτουν, χρειάζεται και συνεχώς να ανακτά πράγματα από την μακροπρόθεσμη μνήμη. Έχουμε ξαναπεί πόσο σημαντική είναι η ανάκληση στην απομνημόνευση. Επομένως, με τη χρήση της εναλλαγής, βελτιώνεις σημαντικά τη μακροπρόθεσμη απομνημόνευση των πληροφοριών που μαθαίνεις.
Λάβε υπόψη σου ότι τόσο η κατανόηση του περιεχομένου όσο και η ανάκληση είναι ενεργές στρατηγικές μάθησης. Αυτό σημαίνει πως, όταν μαθαίνεις με τη μέθοδο της εναλλαγής, πρέπει να είσαι συγκεντρωμένος και σχολαστικός με τη διαδικασία. Για να κατανοήσεις περισσότερο τα οφέλη αυτών των στρατηγικών και πώς μπορείς να τα πετύχεις, μην ξεχάσεις να διαβάσεις το άρθρο μου για τη συνειδητή εξάσκηση.
Πότε είναι η εναλλαγή χρήσιμη (και πότε όχι);
Παρόλο που η εναλλαγή μπορεί να είναι χρήσιμη στα περισσότερα σενάρια, οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν πως τα θέματα και οι δεξιότητες που εναλλάσσονται θα πρέπει να έχουν κάποιο επίπεδο σχετικότητας. Για παράδειγμα, αν συνδυάζεις διαφορετικούς τρόπους να παίζεις κιθάρα, δεν έχει και πολύ νόημα να τους εναλλάσσεις με τη μελέτη αγγλικής γραμματικής.
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πότε να χρησιμοποιήσεις την εναλλαγή είναι τα σπορ, όπως πχ. το τένις. Αντί σε ένα μάθημα να εξασκείσαι μόνο στα ρεβέρ, μπορείς να εναλλάσσεις τα ρεβέρ, τα φόρχαντ, και τα βολέ για να έχεις αυξημένα αποτελέσματα. Το ίδιο ισχύει και στην εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, όπως το πιάνο, όπου μπορείς να εναλλάσσεις πχ. τις κλίμακες, τις συγχορδίες, και τα αρπέτζιο, αντί να εξασκείσαι στο καθένα ξεχωριστά.
Όμως πρέπει να λάβεις υπόψη σου ότι η εναλλαγή δεν περιορίζεται σε “τεχνικές” δεξιότητες, όπως τα σπορ και η μουσική. Ένα άλλο εξαιρετικό παράδειγμα βρίσκεται στα επιστημονικά μαθήματα, όπου η εναλλαγή μαθηματικών, φυσικής, και χημείας, για παράδειγμα, μπορεί να σου προσφέρει μια προχωρημένη κατανόηση και στα 3 πεδία.
Γενικά, η εναλλαγή έχει αποδειχθεί ότι είναι μια εξαιρετική στρατηγική τόσο για τις περισσότερες τεχνικές δεξιότητες (σπορ, μουσική, βιντεοπαιχνίδια, κλπ.), όσο και για αντικείμενα που βασίζονται στην επίλυση προβλημάτων, όπως τα μαθηματικά. Έχει, επίσης, αποδειχθεί αποτελεσματική σε όλα τα αντικείμενα, αρκεί να υπάρχει συνάφεια στα θέματα που εναλλάσσονται.
Μια γρήγορη ματιά σε μια έρευνα για την εναλλαγή
Σε μια έρευνα του 2012, ο Doug Rohrer του Πανεπιστημίου της Νότιας Φλόριντα, στην Τάμπα, μελέτησε την επιρροή της εναλλαγής στους μαθητές. Η έρευνά του ήταν η πρώτη που μελετούσε την εναλλαγή σε πραγματικά εκπαιδευτικά αντικείμενα, μιας και μέχρι τότε τα περισσότερα στοιχεία αναφέρονταν στον αθλητισμό και τις χειρωνακτικές εργασίες. Για να διεξάγει την έρευνά του, εργάστηκε με 9 τάξεις της πρώτης γυμνασίου στα μαθήματα της άλγεβρας και της γεωμετρίας.
Η μελέτη περιλάμβανε τη διδασκαλία προβλημάτων κλίσης (γραμμής γραφήματος) και γραφημάτων. Παρόλο που οι διαλέξεις παρέμειναν σχεδόν ίδιες, οι ασκήσεις που μοιράστηκαν στους μαθητές ήταν διαφορετικές. Πέντε τάξεις πήραν ασκήσεις που βασίζονταν σε προβλήματα κλίσης με εναλλαγή και σε προβλήματα γραφημάτων με μεμονωμένη εξάσκηση. Οι άλλες τέσσερις τάξεις πήραν τον αντίθετο συνδυασμό. Οι ασκήσεις με εναλλαγή περιείχαν προβλήματα διαφόρων τύπων, ενώ οι ασκήσεις μεμονωμένης εξάσκησης περιείχαν προβλήματα ίδιου τύπου.
Πέντε μέρες μετά το τελευταίο μάθημα, όλοι οι μαθητές είχαν ένα επαναληπτικό μάθημα. Στη συνέχεια, ένα ξαφνικό διαγώνισμα τους δόθηκε μια μέρα και ένα μήνα μετά. Τα αποτελέσματα του τεστ της επόμενης μέρας έδειξαν 25% καλύτερη απόδοση για τα προβλήματα που διδάχθηκαν με εναλλαγή. Τα αποτελέσματα του τεστ ένα μήνα μετά, όμως, έδειξαν μια εκπληκτική υπεροχή της τάξης του 76% για τα προβλήματα που διδάχθηκαν με εναλλαγή, έναντι των προβλημάτων που διδάχθηκαν με τη μέθοδο της μεμονωμένης εξάσκησης.
Πηγή (και πρόταση για περαιτέρω διάβασμα): Αυτό το υπέροχο άρθρο του scientificamerican.com
Η εναλλαγή είναι καλύτερη μακροπρόθεσμα
Με βάση την παραπάνω μελέτη είναι εύκολο να αντιληφθείς τα εκπληκτικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της εναλλαγής. Καθώς ο εγκέφαλός μας αφιέρωσε περισσότερη προσπάθεια για να μάθει (πράγμα που στην ουσία εξηγεί το γιατί η εναλλαγή δουλεύει), η μακροπρόθεσμη απομνημόνευση του αντικειμένου είναι πολύ καλύτερη από ότι είναι με τη μεμονωμένη εξάσκηση. Αυτός είναι, επίσης, και ο λόγος που η εναλλαγή δουλεύει εξαιρετικά σε συνδυασμό με την επανάληψη σε αυξανόμενα διαστήματα, που είναι η πιο σπουδαία τεχνική για μακροπρόθεσμη απομνημόνευση της γνώσης.
Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι οι περισσότερες έρευνες έδειξαν ότι η εναλλαγή δεν έχει και τα καλύτερα άμεσα αποτελέσματα. Παρόλο που η παραπάνω έρευνα έδειξε αυξημένη απόδοση την επόμενη μέρα, αμέσως μετά την εξάσκηση τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τα αντίθετα. Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι μαθητές, αμέσως μετά την εξάσκηση, αισθάνονται ότι η μεμονωμένη εξάσκηση είναι ευκολότερη και αποτελεσματικότερη στρατηγική. Τα αποτελέσματα της εναλλαγής αρχίζουν να φαίνονται μόνο μετά την επόμενη μέρα.
Η εναλλαγή δουλεύει γιατί στην ουσία μας προκαλεί και συνήθως αυτή η πρόκληση είναι λίγο δυσάρεστη κατά την εξάσκηση. Όμως, έχει τόσο σπουδαία μακροπρόθεσμα αποτελέσματα που το αξίζει απόλυτα. Αυτό μας δείχνει πως, κάτι που εκείνη τη στιγμή μπορεί να μας φαίνεται πιο αποδοτικό και αποτελεσματικό, δεν είναι πάντα το καλύτερο για μακροπρόθεσμη μάθηση και απομνημόνευση.
Απέφυγε συνηθισμένα λάθη
Το πιο συνηθισμένο λάθος που κάνουν οι άνθρωποι στην εξάσκηση με εναλλαγή είναι η πολύ γρήγορη εναλλαγή εργασιών. Όταν αλλάζεις γρήγορα, μετατρέπεις την εναλλαγή σε ταυτόχρονη εκτέλεση πολλών ενεργειών (multitasking), και αυτό δε δουλεύει.
Όταν αλλάζεις εργασίες και θέματα, υπάρχει κάτι που λέγεται “κόστος αλλαγής εργασιών”. Αν δε δώσεις στον εαυτό σου το χρόνο να χαλαρώσει, μέρος της προσοχής σου παραμένει (υποσυνείδητα) στην προηγούμενη εργασία. Αυτή η επίδραση έχει υπολογιστεί ότι μειώνει μέχρι και το 40% της παραγωγικότητάς σου στην καινούρια εργασία. Επομένως, πρέπει όχι μόνο να αποφεύγεις να αλλάζεις πολύ συχνά εργασίες, αλλά και όταν το κάνεις, πρέπει να κάνεις ένα 5-λεπτο διάλειμμα ώστε να επιτρέπεις στον εγκέφαλό σου να μπει σε διάχυτη κατάσταση σκέψης.
Το δεύτερο συνηθισμένο λάθος είναι το να εγκαταλείπεις επειδή αισθάνεσαι την πρόκληση. Η εναλλαγή είναι ιδιαίτερα αντισυμβατική ως προς τον τρόπο που έχουμε μάθει να μελετάμε, οπότε θα σου φανεί εντελώς ξένη όταν αρχίσεις να τη χρησιμοποιείς. Αυτό είναι αναμενόμενο και θα πρέπει να επιμείνεις μέχρι να γίνει ο φυσιολογικός τρόπος για να μαθαίνεις.
Μερικές τελευταίες σημειώσεις για την εναλλαγή
Σύμφωνα με όλα όσα αναλύσαμε σε αυτό το άρθρο, είναι προφανές ότι η εναλλαγή δεν κάνει απαραίτητα το διάβασμα και την εξάσκηση ευκολότερες διαδικασίες. Στην πραγματικότητα, ίσως τις κάνει δυσκολότερες, καθώς είναι πιο απαιτητική για το μαθητή. Ωστόσο, κάνει τη μάθηση πολύ πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμα και βοηθάει πάρα πολύ στην απομνημόνευση. Έτσι, κάνει τις όποιες δυσκολίες να το αξίζουν, καθώς τα αποτελέσματα είναι πολύ περισσότερα από τη δυσκολία της αλλαγής.
Τελικά, η εναλλαγή θα πρέπει να χρησιμοποιείται μαζί με όλες τις τεχνικές μάθησης, αν θέλεις να αποκομίσεις τα μέγιστα οφέλη. Φρόντισε να διαβάσεις για διαδικασίες όπως η επανάληψη σε αυξανόμενα διαστήματα, η αποδόμηση, και η εισαγωγή ρίσκου, όπως και όλες τις άλλες έννοιες για το να μαθαίνεις πώς να μαθαίνεις που καλύπτονται σε αυτό το blog. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσεις να μεγιστοποιήσεις την αποτελεσματικότητα της μάθησής σου, ενώ θα την ενισχύεις περισσότερο με την εναλλαγή.
Έκκληση για Δράση
Αν σου άρεσε αυτό το άρθρο, μοιράσου το με τους φίλους σου. Επίσης, καθώς θα αρχίσεις να χρησιμοποιείς την εναλλαγή στη μάθηση, σύντομα θα διαπιστώσεις τη διαφορά στην κατανόησή σου. Ενημέρωσέ με για την εμπειρία σου και μοιράσου μαζί μου τις ερωτήσεις που ίσως έχεις. Κάνε ένα post στο Facebook group, ή επικοινώνησε απευθείας μαζί μου στο info@themetalearners.com!
